SZLAK TEMATYCZNY "NIEPODLEGŁA" - MIEJSCA PAMIĘCI W POWIECIE MIŃSKIM
1. Dobre
W centrum Dobrego znajduje się odsłonięty 5 maja 2002 roku pomnik zawierający popiersie Marszałka Józefa Piłsudskiego. Można jednak powiedzieć, że historia tego pomnika jest zdecydowanie dłuższa. Popiersie zostało bowiem odlane w brązie według gipsowej rzeźby autorstwa Konstantego Laszczki, która była pierwowzorem poprzedniego pomnika znajdującego się przed miejscową szkołą podstawową. Został on odsłonięty w dwudziestą rocznicę odzyskania Niepodległości, czyli 11 listopada 1938 roku. Jednak w 1944 roku, już po ustaniu okupacji niemieckiej, popiersie Marszałka Piłsudskiego zostało ukryte w obawie przed mogącymi je zniszczyć komunistami, a miejsce jego przechowywania do dziś pozostaje nieznane.
2. Jakubów
Obelisk z 1922 roku upamiętniający bohaterów poległych w walkach o niepodległość Ojczyzny w latach 1919-1920 został odsłonięty w 1922 roku, a więc w czwartą rocznicę odzyskania Niepodległości. W okresie PRL na tym pomniku umieszczona była tablica poświęcona bohaterom poległym za wolność Ojczyzny w latach 1918-1945. Pomnikiem opiekuje się Szkoła im. Orła Białego w Jakubowie.
3. Kałuszyn
W dwudziestą rocznicę odzyskania Niepodległości w Kałuszynie wzniesiono pomnik poświęcony Bojownikom o Niepodległość. Autorem projektu był burmistrz inż. Kazimierz Koszutski, zaś prace budowlane trwały w latach 1937-1938, a wykonawcą był mistrz kamieniarstwa Marian Chaberski wraz z pomocnikami. Koszty powstania pomnika zostały pokryte ze składek miejscowej ludności, w tym licznej na tym terenie społeczności żydowskiej. Uroczyste odsłonięcie miało miejsce 11 listopada 1938 roku. W czasie II wojny światowej na polecenie burmistrza zdjęto oraz urywano wieńczącego pomnik orła. Gdy wrócił na miejsce, z rozkazu przejmujących władzę komunistów orzeł został pozbawiony korony, a na przełomie lat czterdziestych i pięćdziesiątych zmieniono symbolikę pomnika. Do słów „BOJOWNIKOM O NIEPODLEGŁOŚĆ” dopisano „I DEMOKRACJĘ”, zaś odwracając na drugą stronę tablicę z napisem „1918-1938” wyryto daty „1939-1945”. W 1989 roku staraniem Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Kałuszyńskiej przywrócono pierwotną symbolikę pomnika, zaś w 1997 roku dzięki kombatantom oraz władzom samorządowym dokonano jego renowacji.
4. Jędrzejów Nowy
Głaz z Tablicą Pamiątkową Jędrzejów Nowy przez wiele wieków był posiadłością rodu ziemiańskiego Jędrzejowskich. Ostatnim z właścicieli majątku był szlachcic Marecki, który po powstaniu 1863 roku rozparcelował swój majątek i sprzedał ziemię. Kiedy w Jędrzejowie Nowym powstało na parcelach kilka gospodarstw, wtedy gospodarze założyli sobie szkołę elementarną, gdzie w czasie wolnym od innych zajęć, w ukryciu przed władzami carskimi uczono czytać i pisać po polsku. Oficjalna Szkoła Państwowa powstała w Jędrzejowie dopiero w roku 1918 w mieszkaniu Piotra Milewskiego. Nauczycielem tej szkoły był młody człowiek nazwiskiem Ostrowski, który pozostawił po sobie bardzo miłe wspomnienia. Pracował wiele z młodzieżą dorastającą, organizując życie kulturalne na wsi. W 2018 roku lokalna społeczność świętowała zatem nie tylko jubileusz odzyskania Niepodległości, ale także stulecie powstania miejscowej szkoły, a wydarzenia te zostały uhonorowane głazem z tablicą pamiątkową.
5. Cegłów
Pomnik Niepodległości Na historycznym Rynku, obecnym placu Anny Jagiellonki, usytuowano Pomnik upamiętniający dziesiątą rocznicę odzyskania Niepodległości. Jego uroczyste odsłonięcie nastąpiło jednak dopiero 10 maja 1934 roku. Inicjatorami budowy byli wójt Kieliszczyk, sekretarz gminy Chodorowski, ksiądz proboszcz Fijałkowski oraz dyrektor szkoły Nielepiec. Pomnik powstał dzięki zbiórkom wśród lokalnej społeczności oraz wsparciu urzędu gminy, zaś wieńczący go orzeł z brązu został ufundowany przez rodzinę Zawadzkich ze Skwarnego, aktywnie działającą wówczas w Akcji Katolickiej. Dziś cegłowski Pomnik Niepodległości stanowi główne miejsce gminnych obchodów świąt państwowych.
6. Mrozy
Pomnik Ku Czci Bohaterów Gminy Kuflew Po odzyskaniu przez Polskę Niepodległości w 1918 roku wieś Mrozy administracyjnie należała do gminy Kuflew, zaś siedzibą władz gminy była Wola Rafałowska. Jednak to w obecnym mieście i siedzibie władz gminy Mrozy usytuowano 11 listopada 1938 roku ufundowany przez mieszkańców pomnik poświęcony Bohaterom gminy Kuflew poległym w walkach o Niepodległość w latach 1914-1920. Po II Wojnie Światowej oddano na nim także hołd poległym w latach 1939-1945. Obecnie upamiętnia także żołnierzy AK i NSZ walczących z komunizmem w latach 1944-1947. Pomnik usytuowany jest po lewej stronie obecnego urzędu miejskiego w Mrozach.
7. Kiczki
Głaz Pamiątkowy W 1928 roku staraniem wiejskiej społeczności Kiczek, przy miejscowym Kościele parafialnym św. Anny, postawiono pamiątkowy głaz upamiętniający dziesiątą rocznicę odzyskania Niepodległości. Inicjatorami tego przedsięwzięcia byli lokalni nauczyciele oraz druhowie Ochotniczej Straży Pożarnej. Wykorzystano okazały kamień przeniesiony przez mieszkańców z pola Stanisława Glinki, zaś napis został wyryty przez pana Wojdę z sąsiedniej wsi. Do czasu wybuchu II wojny światowej, miejsce to stanowiło przestrzeń lokalnych uroczystości z okazji 3 maja oraz 11 listopada.
8. Latowicz
Pomnik ku czci Bojowników o Niepodległość W zachodniej części latowickiego rynku, dla upamiętnienia dziesiątej rocznicy odzyskania Niepodległości ufundowano pomnik poświęcony Bojownikom z lat 1905-1918.
9. Siennica
Pomnik w hołdzie wolnej Szkole Polskiej Kamień został ustawiony w Siennicy w 1928 roku, w dziesięciolecie odzyskania Niepodległości. Prosty pomnik nawiązuj do tradycji pedagogicznych, jakimi od XIX wieku szczyci się siennicka placówka.
10. Mińsk Mazowiecki
Pomnik Niepodległości na Starym Rynku Miński pomnik został wzniesiony dla uczczenia osiemdziesiątej rocznicy Cudu nad Wisłą. W 1997 roku powstał Społeczny Komitet Obchodów 80. Rocznicy Bitwy Warszawskiej, ramach którego pod przewodnictwem Franciszka Zwierzyńskiego działał Społeczny Komitet Budowy Pomnika Niepodległości. W drodze konkursu wybrano projekt artysty plastyka Marka Laudańskiego, zaś główną część pomnika wykonał zakład Zdzisława Ciszewskiego. W dniu 17 sierpnia 2000 roku pomnik został odsłonięty, zaś uroczystego poświęcenia dokonał Prymas Polski kard. Józef Glemp. Na cokole pomnika wymienione są daty najważniejszych polskich wydarzeń niepodległościowych, w których udział brali także mieszkańcy ziemi mińskiej. Obraz Matki Bożej Hallerowskiej Szczególną czcią wśród wiernych odwiedzających sanktuarium Matki Bożej Hallerowskiej w Mińsku Mazowieckim cieszy się wizerunek Matki Boskiej Anielskiej, zwany też Matką Boską Mińską, Matką Boską Hallerowską lub Panią Hallera, umieszczony w prawym ołtarzu bocznym. Został namalowany na płótnie przez Jana Czesława Moniuszkę, syna kompozytora Stanisława Moniuszki, w pierwszym dziesięcioleciu XX wieku. Najprawdopodobniej była to ostatnia praca tego artysty. Twórca nazwał go wizerunkiem Panny Maryi Dziewicy ulatującej z Aniołkami. Z obrazem tym związana jest postać gen. Józefa Hallera, który jako dowódca frontu północno-wschodniego armii polskiej w wojnie polsko-bolszewickiej, modlił się przed nim wraz ze swym sztabem o zwycięstwo w Bitwie Warszawskiej. To również właśnie przed tym wizerunkiem 17 sierpnia 1920 roku, razem z nuncjuszem apostolskim Achillesem Ratti (późniejszym papieżem Piusem XI) generał Haller dziękował za odniesioną wiktorię i prosił o dalsze sukcesy Wojska Polskiego, a jako wotum obok obrazu zawiesił ryngraf. Później podczas niemieckiej okupacji do Matki Hallera tradycyjnie modlili się polscy żołnierze. W dniu 17 sierpnia 2000 roku obraz został ukoronowany przez Prymasa Polski kard. Józefa Glempa koroną, poświęconą rok wcześniej w katedrze warszawskiej przez Jana Pawła II.
11. Mińsk Mazowiecki
Głaz przy liceum im. Polskiej Macierzy Szkolnej Przy wejściu do głównego budynku liceum im. Polskiej Macierzy Szkolnej w Mińsku Mazowieckim znajduje się głaz poświęcony pamięci uczniów poległych w wojnie polsko-bolszewickiej w 1920 roku. Obecny pomnik powstał z inicjatywy dyrekcji oraz stowarzyszenia absolwentów szkoły. Pierwotny głaz został odsłonięty w 1938 roku podczas pierwszego zjazdu absolwentów, zaś po II wojnie światowej nakazano jego usunięcie. Został jednak potajemnie zdemontowany i ukryty, choć niestety następnie uległ zniszczeniu.
12. Ładzyń
Pomnik z 1928 roku W dziesiątą rocznicę wskrzeszenia Państwa Polskiego ufundowano w Ładzyniu (ówczesnej miejscowości gminnej) pomnik w postaci kamiennego głazu z wkomponowaną tablicą pamiątkową.
13. Okuniew
Mogiła Żołnierska 1920 roku Na okuniewskim cmentarzu parafialnym znajduje się zbiorowa mogiła kilku żołnierzy wojny polsko-bolszewickiej. W połowie sierpnia 1920 roku w okolicach Okuniewa prowadzone były różnorakie działania związane z trwającą Bitwą Warszawską. Polegli oraz zmarli w wyniku ran odniesionych podczas działań mających miejsce w dniach od 13 do 18 sierpnia 1920 roku. W mogile spoczywają: Stanisław Zając (saper), Ignacy Kowalczyk (żołnierz z 21 Warszawskiego Pułku Piechoty), Stanisław Gnojko (żołnierz z 50 Pułku Piechoty Strzelców Kresowych) oraz Jan Kowalkowski. W 1928 roku ufundowano pomnik nagrobny poświęcony spoczywającym tam Bojownikom za wolność Ojczyzny.
14. Sulejówek
Muzeum Józefa Piłsudskiego Ideą tego muzeum jest przedstawienie postaci Józefa Piłsudskiego na szerokim tle historycznym, kulturowym i społecznym, upowszechnianie reprezentowanych przez niego wartości, idei walki o Niepodległość oraz pracy nad budową państwa. Muzeum w Sulejówku jest kontynuatorem Muzeum Józefa Piłsudskiego w Warszawie istniejącego do 1939 w Belwederze. Po wielu latach starań i tworzenia tej placówki w wymiarze zarówno instytucjonalnym, jak też infrastrukturalnym, w 2020 roku w sąsiedztwie dworku „Milusin” otwarto nowoczesny budynek muzealny, łączący w sobie funkcje wystawiennicze, edukacyjne i animacyjne. Wystawa stała prezentuje życie Józefa Piłsudskiego na szerokim tle historyczno-społecznym. Podzielona została na pięć galerii chronologicznych: Ziuk, Wiktor, Komendant, Naczelnik i Marszałek, oraz szóstą galerię – Symbol – odnoszącą się do pamięci o Józefie Piłsudskim oraz do pozostawionego przez niego dziedzictwa. W skład kompleksu muzealno-edukacyjnego w Sulejówku wchodzi także dworek „Milusin” wraz z innymi okolicznymi historycznymi budynkami. Muzeum współprowadzone jest przez Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego i Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
15. Sulejówek
Kopiec i Pomik Nieopodal willi „Milusin”, u zbiegu ulic Piłsudskiego i Paderewskiego w Sulejówku znajduje się Skwer Niepodległości. Początkowo, czyli od 1988 roku znajdował się tam powstały z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Sulejówka Kopiec Współtwórców Niepodległej ze stojącym nań głazem opatrzonym inskrypcją: „Józef Piłsudski i współtwórcy niepodległości: Jędrzej Moraczewski, Ignacy Paderewski, Stanisław Grabski, Maciej Rataj Umiłowali Sulejówek. Wdzięczni mieszkańcy 1918-1988”. Uchwałą Rady Miejskiej z dnia 7 listopada 2008 roku zadecydowano o postawieniu na skwerze pomnika. Jego autorem jest krakowski rzeźbiarz Karol Badyna. Pomnik przedstawia Józefa Piłsudskiego z córkami. Marszałek w galowym mundurze zajmuje fotel, wspierając się na szabli, jego młodsza córka Jadwiga siedzi na ławce, trzymając model samolotu, zaś starsza córka Wanda stoi obok trzymając lalkę. Autor zatytułował pomnik „Lekcja historii”. Na przedniej kra-wędzi cokołu znajduje się napis: „Marszałek Józef Piłsudski z córkami Wandą i Jadwigą”. Pomnik uroczyście odsłonięto 13 czerwca 2010 roku.
16. Okuniew-Zabraniec
Krzyż Pamiątkowy Między Okuniewem a Zabrańcem W 1929 roku państwo Jan i Ewa Strzelec na wydmie znajdującej się na północ od Okuniewa, przy drodze do wsi Zabraniec ustawili pamiątkowy krzyż. Upamiętnia od walki w bolszewikami w 1920 roku, które toczyły się w tej okolicy, o czym świadczą pozostałe do dziś ślady okopów.
17. Stanisławów
Pomnik mieszkańców Stanisławowa poległych w latach 1914-1920 Z inicjatywy pochodzącego ze Stanisławowa kapitana Józefa Boruckiego, na tamtejszym Rynku Piaskowym ufundowano i 15 sierpnia 1938 roku odsłonięto pomnik poświęcony pamięci Mieszkańców gminy Stanisławów poległych w walkach o Niepodległość Ojczyzny w latach 1914-1920. Po likwidacji rynku pomnik znajdował się na prywatnej posesji, z której został w latach osiemdziesiątych przeniesiony na obecne miejsce, czyli przed budynek Gminnego Ośrodka Kultury w Stanisławowie. Obecny kształt pomnik zyskał podczas rekonstrukcji w 2008 roku.